Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Ал сіз не айтасыз? — деді.

Қаңтаров орнынан тұрып:

— Не айтайын? Ертісті босатып, ежелгі қазақ жерін қазақтардың өзіне қайтару керек, — деді.

— Сонда Ертіс бойын қоныстанған орыстарды қайтеміз?

— Алтайға қарай көшіру керек, о жақта жер көп, — деп Қаңтаров айылын жияр емес. — Тарихи әділеттік салтанат құрсын!

Ленин сәл жымиып, басын шайқады:

— Тарихи әділеттік! Жоқ, жолдас Қаңтаров, бұл нағыз әділетсіздіктің түрі.

Қаңтаров «қалайша?»—дегендей аңтарылып аузын ашып қалды. Ол тіпті күні кеше қызылкеңірдек болып айтысқан қарсыласы Сибирякқа қарап, көмек тілегендей болды.

«Екеуміз де оңбай соққы жедік, сондағы шешім не болмақ?» — дегендей еді оның көзқарасы. Сибиряк та күні кешегі айтыста ақикөз болған Қаңтаровқа енді бүйрегі бұрып тұрғандай, жұбатарға сөз таба алмай, іштей жаны ашитын сияқты.

Сонда Ленин кабинетті қыран көзбен лезде бір шолып өтіп, еңдігі айтыстың реті жоқ екеніне көзі жетіп:

— Қаңтаров жолдас, қазақтардың бәрі сізше ойламайды. Тарихқа, оның өткеніне, оның болашағына сізден гөрі терең бойлай қарайтын азаматтар қазақтарда да бар. — Ол Рысқұловты көз алдына елестетті. Политбюроның келесі мәжілісінде Түркістан мәселесі қаралатыны есіне түсті. Ол мәселе Сібір мен Қазақстанның шекарасын анықтаудан әлдеқайда күрделі. «Соншалықты ақылды адам, — деді Ленин ішінен, — бірақ о да қателеседі». Қарсылық бар ма?

Сибиряк пен Қаңтаров тағы да бір-біріне қарады. Әуелгі ызғар Лениннің құдіретті жылуынан еріп сала бергендей екен. Екеуі де жымиып барып, бір-бірінің қолын алды. Тіпті Сибиряк Қаңтаровты қапсыра құшақтап, арқасынан қақты.

— Міне, халықтар достығы дегеніміз, — деп Ленин мәжілісті жапты.

* * *

Лениннің кабинетінен шыға бере, Рысқұлов қабылдау бөлмесінде жиылып қалған кісілерді көріп: «Біз, сірә, Ильичтің уақытын көп алып, мына кісілерді күттіріп қойыппыз-ау», — деп бір сәт өзін кінәлі адамдай сезінді.

Әуелі бұрыннан таныс, қызметтес, әрі айтыскер әріптестері Элиава мен Рудзутак орындарынан түрегеліп, Рысқұлов пен Ходжаевтың қолын алып амандасты.

— Тұрар Рысқұлович, жүзіңіз тіпті нұрланып кетіпті. Сірә, жолыңыз болған-ау, — деп күлді Элиава.

— Оныңыз рас, Шалва Зубарович, айымыз оңынан туды десе де болады. Сіздер немене, менің Ильич алдынан сүмірейіп шыққанымды күтіп пе едіңіздер?

— Жоға, Тұрар Рысқұлович, Құдай сақтасын. Ондай ойдан аулақпыз. Иә, айтпақшы, танысып қойыңыздар: Чичерин жолдас, Крестинский жолдас. Түркістан туралы комиссияның мүшелері.

Рысқұлов әуелі Чичеринмен, онан соң Крестинскиймен қол алысты.

Сөйткенше болмай, Фотиева:

— Жолдастар, сіздерді Ильич күтіп отыр, — деді.

Элиава, Чичерин, Рудзутак, Крестинский бірінен соң бірі Лениннің кабинетіңе кіріп бара жатты.

* * *

Рысқұлов пен Ходжаев Кремль сарайынан шыққанда мамыр айының күні маужырап-ақ тұр еді. Әлгінде ғана көктемнің кәусар жаңбыры жауып өткен екен, сирень гүлдеріне тамшы ілініп, ашылған күн сәулесімен жақұттай жарқырап, мың құбыла ойнап тұр. Айнала — биік соборлар. Жауын шайып өткен күмбездері ерекше жалт-жұлт етіп, көздің жауын алғандай. Ходжаев соборларға кезек-кезек қарап, таңдайын қағып:

— Жүдә, ғажайып екен ә, Тұрар, — деді.

Рысқұлов басқа бір ойдың, Ленинмен кездесудің әсерінен әлі арыла алмай келе жатып, Ходжаевтың сөзі санасына кешеуілдеп жетіп:

— А? — деді. — А, соборлар ма? Бұл да жатқан тарих қой, Низам ака. Орыс елінің тұтас тарихы осы соборлармен байланысты. Патшалардың бәрі осы жерде тәж киген. Соңғы патша Екінші Николай да осында таққа отырған. Біздің білетініміз сол Екінші Николай ғой. Көрдік қой оның «қайырымын».

— О кісі Петерборда тұрмады ма?

— Иә, мекені сонда болды, бірақ патшалық таққа отыру рәсімі тек Кремльде өткізілген. Астана қайда болмасын, бірақ Мәскеу — Марказият — кіндік қала. Петербургке астананы көшірген Бірінші Петр ғой. Енді кеңес тұсында ежелгі тарихи әділеттік бойынша, Ленин астананы қайтадан Мәскеуге көшірді.