Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Иә, Владимир Ильич, оныңыз рас. Елде менің бір атам бар, қартайған кісі. Мәскеуге баратынымды біліп, өтініш айтып еді: ауылға Ленинді шақыр деп. Сый-сияпат көрсетпекші.

Ленин жарқылдап, шалқалай түсіп, балаша күлді. Күлгені — шығып келе жатқан күннен сәуле шашырағандай екен.

— Міне, қызық. Қонақжай қарт екен атаңыз. Иә, — деп Ленин лезде орнынан серпіле тұрып, қабырғадағы картаның алдына барды,— Түркістанда болған емеспін. Әрине, барса болар еді. — Ол Түркістанның тұсын алақанымен сипалады. — Кең-байтақ өлке ғой Түркістан.

Ленин бір сәтке қиял қанатын жазып, Түркістанның түкпір-түкпірін аралап кеткендей, карта алдында, бірегей басын оң жағына сәл қисайтып, көзін жұмыңқырап тұрды. Сонда ол Түркістанның аспанмен тілдескен асқар тауларын, таулардан тулап аққан өзендерін, шексіз жазира даласын, сол даладағы шалқар көлдерін, құм басып, қуарып жатқан шөлдерін көрді ме екен?

Ленин арманшыл адам. Адамға табиғат қанат бітірмеген, арман берген. Арман — сол қанаттан да ұшқыр ғой. Арман-қанатқа мінген адам ізгі қасиеттердің қуатымен алысқа ұшады, алысты көреді. Ол самұрық құстың өзі көтеріле алмас биікке шығады. Сол биіктен жер бетіндегі тіршілік оған алақандағыдай анық көрінеді.

Ташкенттің Ескі базарында былтыр Рысқұлов үлкен митингіде сөз сөйледі. Сонда оған ақ сақалды бір қарт:

— Ортақ Рысқұлов, Ленин кім, патша ма? — деп сұрақ қойды.

— Ленин Кеңес үкіметінің басшысы, — деді Рысқұлов.

— Е, онда ол да патша да.

— Жоқ, ол — пайғамбар, — деді Рысқұлов.

Әлі көзі ашылмаған халыққа әбден ұғыныңқы болу үшін пайғамбар деді. Ол діншіл ұғымнан мүлде басқа сипаттама болатын.

— Ә, бәрекелла, а мұның дұрыс жауап. Ленин — пайғамбар, өйткені ол көреген. Халықтың тағдырын алдын ала көре біліп, ұлы харекет жасаған адам, әрине, пайғамбар.

— Айтыңызшы, Тұрар Рысқұлович, жаңағы сіздің атаңыз, әрине, шаруа ғой. Қазіргі жағдайда шаруа деп кімді айтамыз?

Төтеннен қойылған сұрақ еді. Рысқұлов ойланып қалды. Шаруанын қыры-сырын бес саусағындай білсе де, тәпе-тәннен аузына сөз түсіңкіремей күмілжіді де, сәл іркілістен соң, қазіргі шаруаның хал-жайын өз білгенінше анықтап берді. Шаруа деген халықтың басынан, басқасын былай қойғанда, соңғы екі-үш жылдың ішінде көп күйзелістер өтті. Құрғақшылық пен ашаршылық әбден титығына тиді. Шаруаға, диқанға кеңес өкіметінің көмегі өте-мөте керек-ақ.

— Ол көмек қандай формада болмақ, жолдас Рысқұлов?

Ленин креслоға қайта барып отырды. Әңгіме сарыны ресми реңге көшкенде «жолдас Рысқұлов» дейді екен. Рысқұловтың әр сөзіне ден қоя, сәл алға ұмтылыңқырай отырып тыңдады.

— Өзіңізге белгілі, Владимир Ильич, патша отаршылығы кезінде, бүкіл Түркістанда, әсіресе оның Қазақстан бөлігінде шаруалар шұрайлы жерден айрылды. Миллиондаған десятина нәрлі жерді кулактар иемденді. Жетісу, Әулиеата, Шымкент уездерінде, Сырдария бойына бұл саясат өте-мөте қытымыр келді. Бір ғана мысал, Владимир Ильич, 1913 жылға дейін Жетісуда отаршылдар қазақ және қырғыз шаруаларының миллиондаған десятина шұрайлы жерін тартып алып, өздерін тауға, тастаққа түріп тастады. Күнкөрісі қараң болған қазақ-қырғыз 1916 жылы патша мен жергілікті байларға қарсы көтерілді ғой. Ол көтерілісті патша әкімшілігі аса бір қанқұярлықпен басып тастады да, қалған жерді тағы тартып алды. Әне, сол кулактар сол жерді әлі де бауырына басып отыр. Бірінші көмек — сол жерлерді кулактардан алып, шын иесіне қайтару. Екінші көмек — жергілікті шаруа ол жерді өз күшімен игере алмас. Ендеше, шаруаны күш-көлікпен қамтамасыз ету керек. Әне, сонда Кеңес өкіметінің: «Жер — шаруаға» деген ұраны іске асады. Ал біздің жағдайда бұл әзірше тек ұран ғана.

— Иә, — деді Ильич даусын созыңқырап. — Демек кулактар жерді бауырына басып отыр. Ал бай дегеніміз кімдер?