Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

«Саспа, саспа!» — деп Рысқұлов өзін-өзі қанша қайраса да, жүрегінің жиірек соққанын, қара папка ұстаған қолының болар-болмас дірілдегенін байқады. Бұрын қанша бір сын сәттерде бұлай қобалжып көрген емес. Оның үстіне, жанындағы Ходжаевқа көзі түсіп кетіп еді, шықшыты бұлтылдап тұр екен. Не қатты ашуланғанда, не қатты қуанғанда сөйтетін әдеті. Қазір абыржып отырғаны анық. Өмірінде, бәлкім, бір-ақ рет кездесетін оқиға алдында, әрине, толқиды. Өзбектерден көзге түскен қайраткерлердің ішінде шын кедей, жұмысшы табынан шыққан шынайы большевик. Мақта фабрикасының бұрынғы жұмысшысы. Мейлінше шыншыл, адал дос. Рысқұловты туған інісіндей жақсы көреді, Рысқұлов та оны айрықша сыйлайды.

Небәрі бес-ақ минут. Рысқұловтың жиырма бес жыл жасаған өмірі жиналып келіп, осы бес минуттың ішіне сыйып кеткендей. Еміс-еміс ес білген шағынан бастап, көрген-білгенінің бәрі көз алдынан тізіліп, зу-зу етіп өтіп жатты да, ең соңында Қызыл Жебеге мінген әкесі жар басында атын оркиіктей ойнақтатып тұрды да алды.

Аса бір қысылған, басына ауыр сын түскен кезде, әкесі қалайда не түсіне кіреді, не көз алдына оқыстан елестеп, осылайша көлбеңдей береді. Қазір де баласына дем бергісі келгендей, өзеннің арғы жағасында, жар басында, алау ат үстінде бұған жалтақ-жалтақ қарап тұрғандай көрінеді.

Рысқұловтың ышқына қысылатындай жөні бар шығар. Лениннің алдына бара жатыр. Есіктен кіруін кіретін болды. Қайта шығу жолы қалай? Ақылдысың ба, ақымақсың ба, бәрі осы жерде ашылады. Көбінесе осындай ұлы адаммен кездесіп, сұхбаттасуда тағдыр шешіледі. Орыстардың әлгі «Киіміне қарап қарсы алып, ақылына қарап шығарып саладысы» — дәл осы тұс. Кейде ақылды адамдардың өзі бір көргенде онша оңды әсер қалдырмауы мүмкін. Керісінше, жылпостау, жағымпаздау біреулердің бағы жанып кетеді. Ол, әрине, ұлы адамның көрегендігіне, сезімталдығына байланысты. Ал Ленин өте көреген адам. Сөйлесіп отырған кісінің бағасын сөзінен де, көзінен де таниды. Әдетте адамның ішінде не пиғыл жатқанын, ниеті ақ па, қара ма — біліп болмас. Лениннің аса бір алғырлығы — ол кісінің не ойлап отырғанын байқап қояр еді.

Міне, Рысқұлов қазір сол сынға түспек. Арада тура бес минут өткенде, қоңыр былғарымен қапталған есік ың-жыңсыз ашылып, аяғын ың-жыңсыз басып, Сталин шықты. Тіп-тік жирен шашты, қап-қалың тоқпақ мұртты, айбынды ақсары жүзінде шешек дағы бар, сарғыштау қой көздерін сәл қысыңқырап қарайтын кісі екен. Үстіндегі френч, хром етік өзіне жарасып-ақ тұр.

Рысқұлов пен Ходжаев орындарынан тұрды. Сталин алдымен сәлемдесті. Екеуіне барлап бір қарады да, Рысқұловтың қолын бірінші алып, көздерін тіктей қарап:

— Рысқұлов жолдас сізсіз бе? — деп сұрады.

— Иә, менмін, жолдас Сталин.

— Сіз Ходжаев жолдассыз ғой? — деп Низамеддинге бұрылды.

— Иә, жолдас Сталин.

Бұлар сырттай бір-бірін жақсы біледі. Сырттай болса да, жұмыс бабымен ұдайы байланысып тұрған. Сталин Ұлттар мәселелері жөніндегі комиссариаттың халық комиссары. Ал Рысқұлов пен Ходжаев басқарған Мусбюро осы Сталин басқаратын Наркомнацтың Түркістандағы үлкен бір саласы десе де болғандай.

— Владимир Ильич сіздерді күтіп отыр. Көріскенше! Жолдарыңыз болсын.

Осыны айтып, Сталин баяу бұрылып, сыртқы есікке қарай бұрылды.

«Көріскенше» дейді. Әрине, көріседі. Ұлт мәселелерін тікелей басқарып отырған комиссармен кездеспеуге, сөйлеспеуте бола ма? Ал Түркістан ұлт республикаларының ішінде ең ірілерінің бірі ғой.

* * *