— Жазатыным бар, Тұрар аға. Басқалары бір төбе, кесірінен сақтаса, жазарым бір төбе. Ол — Абай туралы керемет хикаялар көкірегімде сайрап тұр. Абайдың ар жағында — қазақ, қазақтың бүкіл болмысы тұр. Бұл ғұмырда көретін қанша жарық сәулем бар — бәрін соған арнамақпын, Тұрар аға. Абай — менің Тәңірім, Абай — менің бүкіл өмірімнің мәні, Абай — менің ғашығым. Құдірет о басында кеудеме иненің жасуындай сәуле ұялатқаны рас болса, бәрін сарқып Абайыма бермекшімін.

— Тіршілік болып, сенің сол шығармаңды оқуға жазсын, — деді Рысқұлов. — Абайды Тоғжановтар жау көріп, жат санап жүргенде, сен дос көріп, пір тұтып, оның ұлы аруағын тірілтпек талабыңа гүл бітсін, Мұхтар. Абай сияқты арысы бар елдің — ырысы бар. Абай барда әлем алдында қазақтың жүзі төмен болмайды. Жетесіз жандар соны түсінбейді. Түсіне тұрып қараласа, күнәсі екі есе ауыр. Сол күнәкар сорлылардың күнкөріс үшін арын сатқан құлқыншыл көмейіне құм құятын сен бол, Мұхтар!

— Айтқаныңыз келсін, — деді ырымшылдау Әуезов шын тебіреніп.

— Қазіргі қазақ сыншыларын Абайға көзқарасынан тануға болады. Абай — барометр. Абайды мансұқтаушы — ұлттың шіріген жұмыртқасы. Абайды таныған талант — ұлттың үміті. Үмітсіз шайтан деген. Сен сол үміттің ең жарық жұлдызы болсаң керек-ті. Сенің амандығың — ұлттың байлығы. Абайды, Абай арқылы ұлтты сүйетін Смағұл Садуақасов сияқты арыстардың Голощекин сағын сындырып жіберді. Енді сенің сағың сынбасын.

Көбінесе ашыла бермейтін, тұйықтау Рысқұлов бұл түні бір бауырын жазып, көсіле сөйледі. Тағдыр бір туған бауырлардан кемтарлау қылды. Ағайын-туған аз емес, бірақ бәрі дерлік жербауырлап жүреді. Қанаты қат-қат биікке ұшар біреуі жоқ. Осылайша бір отырып әңгімелесуге жарайтын, арман ақтарысатын, күнбе күнгі күйбің-күйбің қу тірліктен биіктеп, әңгімені әріден тартып айтатыны... жоқ. Мысалы, Оразбақпен осылай отырып, мұң-шер тарқата аласың ба?

Әйтеуір, бар болсын, аман болсын... Ал оған қарап Рысқұлов бауырдан, дос-жараннан ада екен деу тағы обал. Армандас, тілеулес ағайыны әр тарапта бар. Әр ұлтта бар.

Осы Мәскеудегі Нығмет Нұрмақов, Нәзір Төреқұлов, Сұлтанбек Ходжанов... Өзге ұлттардан кешегі латыш Рудзутак, дағыстандық Қорықмасов, соноу қиыр терістіктен шыққан сахалар Ойунский, Аммосов, өзбектегі Әкмал Икрамов, қырғыздан Абдрахманов, Сталиннің алғашқы құрбандарының бірі болып кеткен, татар Сұлтан-Ғалиев, о, Рысқұлов дос-жараннан кенде емес. Ал енді, оның омақаса құлауын Құдайдан күндіз-түні тілейтіндер де табылады...

Кабинеттің есігін ептеп тықылдатып, қолында подносы бар, Әзиза кіріп келді. Көзі ұйқылы.

— Кешіріңіздер, шай әкелдім, — деп подносты үстелдің үстіне қойды да, жай жымиып тағы да: — Кешіріңіздер, — деді.

— О, пәлі, сіз кешіріңіз... — деп Әуезов не «жеңге» дерін білмей, не табан астында аты аузына түспей, абдыраңқырап қалды. Жеңге деуге қимай ма екен, уыздай жас.

— Жеңгеңнің аты — Әзиза, — деп Рысқұлов демеп жіберді.

— Иә, айтқансыз... түн ұйқыңызды бөлгенімізге кешірім болсын, Әзиза, — деп түзелді Әуезов.

— Оқа емес, Сіз сияқты аса сыйлы мейман күнде келіп жатқан жоқ, — деп Әзиза есікті жауып шығып кетті.

— Бұл өзі ыңғайсыз болды-ау...

— Бағана таныстырдым ғой, женгең осы. Ташкентте көргенім басқа еді-ау деп, таңғалып отырған шығарсың. Ол жеңгең де, Надя, осында, Мәскеуде. Одан Софья деген қызымыз бар. Ерлі-зайыптылар ретінде ажырасқанмен, ең жақын туыстардай араласып тұрамыз, — деп Рысқұлов күдік-күмән қалдырмай әңгімені ашып салды.

— Осы ұмытпасам, Жаһаншах Досмұхамбетовпен бажа едіңіз-ау, — деп қалды Әуезов.

— Дұрыс айтасың, Жанша менің бажам болатын. О да осы маңда. Ә дегенде, Надямен ажырасқанымызды жақтырмай, кінәлап жүрді. Қазір жақсымыз. Сол баяғы адвокатурасымен айналысады.

— Тағдыры қиын адамдардың біреуі сол.