Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Қораның iшiнде Құнанбайды қоршаған кәрi-жас. Ырғызбайлардың киiм сәнi бөлек-тi және қаладағы саудагер, имам, қалпелердiң сәлделi, шапанды, құндыз бөрiктi, байлық, барлық көрiнiстерi де басқа. Олар өз орталарынан Дәркембай мен Дәрмендi аластап шығарғандай. Бұл қорада, Құнанбай қоршауында, ол екеуi қажып, талған түрлерiмен, ашаң жүдеу жүздерiмен өзгеше сұп-сұр. Көнетоз, жыртық киiмдерiмен ерекше бiр азап дүниесiнен келгендей. Жоқшылық, ауыр мұқтаждық тұтқындары. Құнанбайлар топтан бөлiнiп шыға бергенде, Майбасар, Тәкежан арттарынан ердi. Абай да бұларға iлесе алдыңғы топқа тақады. Дәркембай сөйлеп отыр екен.

– Қодардың жазығы жоқ.болса да, құн деген үн болмады. Үн шығырмады заманыңның талқысы! – дедi.

"Заманыңның" деген сөз Құнанбайдың дәл өзiне қадалып тұр. Содан ширыққан Құнанбай ендi зеки сөйлеп, ашу шақырды:

– Не деп тантып отырсың, Дәркембай? Қодардың құнын сұра деп сенi маған жiберген қандай ғана Бөкеншi мен Борсақ? Аташы солардың аттарын! – деп кәрленгенде, Құнанбайдың бағана таңертеңнен бергi мүләйiм сопы, момын жүзi мүлде жоғалып кеттi. Бұрынғы жаулық, шабуылдар үстiнде көгерiп, түйiлетiн қатты ашуын қайта тапты. Бұл кезде ол, жыртқыш тағылардың тiстi, тырнақтылары болса, солардың гүрiлдеп шапқалы тұрған, iреп сойғалы тұрған қатал тағылық кескiнiне келдi.

Дәркембай ол пiшiннен де сескенген жоқ.

– Құн сұра деп жiберген Борсақ жоқ, Борсақта ондай күн де жоқ. Құнын айтпаймын. Бiрақ Қарашоқыны қайтесiң?! Ол мына баланың сыбағасы емес пе едi? Сол Қарашоқыда бүгiн үлкен ауылың, Күнкенiң аулы маңғыстап мал өсiрiп, мыңғырып жатқан жоқ па? Құдай үйiне барасың... Осындай жалғыз жетiмнiң ақысын мойныңа арқалап кетесiң бе?

Құнанбай ақырып жiбердi:

– Тоқтат, Дәркембай!

– Мен айтарымды айтып болдым.

– Өмiрде менен аяған қастығы болмаған қырсық жауым, қызыл көз.пәлем сен бе едiң, соңымда сұғын қадап жүрген?

– Құнеке! Мен пәле басы болған емен. Пәледен бас қорғаушы ғана болғанмын.

– Баяғыда маған мылтық кезеген де сен емес пе ең?

– Мен кезесем де атқан жоқ ем. Жазықсыз мойныма арқан салып дарға асқан да тiрi жүр ғой! – деп, Дәркембай қатты демiгiп ап, Құнанбайдан әлi де өткiр көзiн тайдырған жоқ.

Құнанбай қанша кәрлi, зәрлi болса да мынадай кiнәдан қатты сасып, құп-қу болып, дiрiлдеп кеттi.

– Онда атпасаң, бүгiн аттың ғой. Мынау менiң көрiме атып отырған оғың ғой. Алды ғой мынау менiң жағамнан! – деп, өзiнiң амалсыздығын шаққандай боп, Майбасарға жалт қарады. "Не ғып шыдап тiрi отырсың?" дегендей. Майбасар осы кезде Құнанбай мен Дәркембайдың арасына қатты алқынып кеп, зығыры қайнап.килiге бердi. Топтан тасалана отырып, Дәркембайды қатты боқтап жiберiп кеудеден жұдырықпен нұқып қалды.

– Жап аузыңды! – деп, сыбыр аралас тыйым салып, – ендi үнiңдi шағарсаң, сақалыңнан алып тұрып лақша бауыздаймын! – дедi.

Құнанбай орнынан тұра бердi. Тәкежан мен Майбасар Дәркембайды екi етегiнен басып отырып қалды. Дәрмен үн салып жылап.жiбердi.

– Қарызым кеттi мойныңда... Қарызым! – деп жылап едi.

Дәркембай екi мықты мырзаның сығымында отырса да, Құнанбайдың сыртынан соңғы сөзiн қатты айтып қалды.

– Кеше құдiретiңдi аға-сұлтан боп жүргiзiп ең. Ендi, Құнанбай, қажы боп алып, жүргiзем деп барады екесiң. Бiлдiм, құдай жолы емес... Тағы да Құнанбайлық жолыңды жоқтап барады екенсiң ғой. Өлтiрт, талат мына бөлтiрiктерiңе! – дедi.

Майбасар мен Тәкежан Дәркембайдың екi жағынан алқына сыбырлап:

– Өшiр үнiңдi, қақбас! – деп, сол арада бүрiп, түтiп жiбергендей болып едi.

Осы сәтте Абай жонын жұртқа берiп отыра бердi де, Майбасар мен Тәкежанның Дәркембайдың жағасына жабысып отырған қолдарын қатты жұлып-жұлып алып, серпiп жiбердi.