Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Құдай атқыр, арсыздар! Тарт былай! – деп қалды. Дәркембайдың көзi Абайға түскенде, оның жүзi боп-боз боп, екi көзi қанталап, Майбасар мен Тәкежанды жарып өткендей от шашып тұр екен.

– Килiкпеңдер, арсыздар! Бұның сөзi әкемнiң құдай алдында жауап беретiн сөзi. Ненi ұғып, ненi ойлаушеңдер сендер! Көр кеуде.арсыздар! Мекеге бара жатқанда да әкем осындай күнәм бар деп бара жатқан жоқ па? – деп, Майбасар мен Тәкежанға ауыз аштырмады. Сол сәтте Дәркембайға бетiн бұрып:

– Дәркембай! Айтпасыңа болмаған шығар. Орайлы арызың болған соң, қысылшаң жерде айтсаң да айыптай алмаймын. Мен қарыздармын әкем үшiн. Қарғамай, сiлемей қайта бер, жарқыным. Сөзiң жеттi маған. Етiм түгiл сүйегiмнен өттi. Бар қазiр, жүре берiңдер! – дедi. Дәркембайды сүйеп тұрғызды да, Дәрменге қалтасынан жүз сом шығарып берiп, ол екеуiн жөнелтiп салды.

Құнанбай көпке шейiн үн қата алмай, iшiнен күбiрлеп, тәубе қылған кiсiдей.сiлейiп тұрып қапты. Ендi қасына Ызғұтты мен Ұлжан келiп, жүрудiң мезгiлi болғанын айтты. Қорадағы қала адамдарына Құнанбай ендi ғана асығып, тез-тез қоштасты да, арбаға мiндi.

Күймеге Құнанбай қасына Ызғұттыдан басқа Ұлжан кеп отырды. Барлық ағайын тобымен бiрге о да күйеуiн бiрталай жерге шығарып салмақ.

Үш жирен атты сәндi күйме, бай үйдiң кең қақпасынан дүрiлдей шылдырап, ағындап шыққанда, арба мен салт атқа мiнiп, шығарып салуға iлескен жұрт саны қалың едi. Құнанбай күймесiнiң артынан тағы екi күйме шықты. Оның бiрiне – Мәкiш пен Абай мiнген. Екiншiде – Тiнiбек пен бәйбiшесi. Осындай мол жүргiншi бар көшенi өздерi алып, даурыға сөйлеп, шаңдата тартып бара жатқанда, кiшкене қаланың еркек-әйелi, бала-шағасы түгелiмен қақпа алдына, терезе түбiне жүгiре анталап, қадала қарап қалысқан.

Салқар ұзақ топтың ең алдында қатты кетiп бара жатқан Құнанбай күймесi аз уақытта қаладан шеттеп шығып, батысқа қарай еңiсе тартатын қара жолға түстi.

Салт аттының бәрi де желе жортып, бiр топталып, бiр шұбырып, iлесiп келедi.

Құнанбай артына айналып қараған жоқ. Кем қойса, бiр бекеттей жерге бар ағайынның шығарып салып қайтатынын бiледi.

Дәркембайдан айрылған соң Құнанбай көпке шейiн үн қата алмай, томырыла, түйiлiп қалған-ды. "Тұнығымды ылайлады", "тұнығымды лайлады-ау әлгi!" деген бiр сөздерi өз iшiнен неше қайырып айтты. Кейде көз алдына тып-тыныш тұрған апан суға кесек атып толқытқан әрекет елестейдi. Жүрерiн ерте ойлап әзiрлеген мiнездерi, сөздерi бағанағы таңертеңгi едi. Артындағы жұртты өзiнiң жолына тiлеу тiлетiп қалдырмақ болған сопияна сөздер, мiнездер болатын. Дәркембай болса, соның бәрiн құйынша ұшырып кеткендей. Сонымен қатар Құнанбайды бұл өмiрден тықсыра серпiп, шетке қағып тастағандай.

Осыдан зығыры қайнаған.қалпында, көп үндемей отырып, зорға бойын жиды. Ендi тым құрыса Ұлжанмен арыздасып, көңiл жазып кетпек.

Мырзаханға аттарды осындай қатаң жүрiстен баяулатпай жүргiзiп отыруды тапсырды да, өзi Ұлжанға бұрылды. Қабақ танығыш, сезiмтал Ызғұтты осы кезде көшiрге қарай сырғи берiп, Құнанбай мен Ұлжанды соңғы айтысар сөздерiне бетпе-бет, оңашарақ қалдырды. Өзi Мырзаханмен тiл қатыса берiп, жолдың барысын, бұрылыстарын болжай отыр.

Көктемнiң ерте кезi едi. Әлi бұл өңiрде көктiң шабан тебiндеп келе жатқанын, қыс ызғарының әлi түгел айығып болғанын әңгiме қылады.

Құнанбай Ұлжанға қарай бар денесiмен бұрыла түсiп, бет берiп сөйледi:

– Бәйбiше, үй серiгiм ғана емес, өмiр серiгiм едiң. Ұзақ кешкен тiрлiкте қай белдiң астында жүрсем де, артымда отырған бiр бел – өзiң едiң. Сенiң айтар кiнәң болса да, менiң саған артар бiр түйiрдей назым жоқ. Адал жүрек, ақ бейлiң үшiн балаларыңның бағы ашылсын, – дедi.

Ұлжанның нұрлы бiткен ақшыл-қызғылт жүзi iшiн тоңазытқан сезiмнен көкшiл тартып, қатты өзгердi. Бiрақ көпке шейiн үндемей отырып, жүрек тоқтатты: