Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Мырза, мынадай сапарыңа кiнә түгiл наз ертсем, оным бiлместiк болар едi! – деп күйеуiнiң бетiне салмақпен қарады. Бұл уақытта оның өңi қайтадан өз ажарын тауып, бiр түрлi нұрға балқып тұр едi. Кесек бiткен сұлу, кең, дана пiшiн. Сөзiн дамыта бердi. Жастықта адамға төсек те, үй де, тiптi дүние де тар екен. Ал егде тартып, зауал шағына.бейiмдеген сайын дүние кеңейе бередi екен. Өзiң босаң, кiшiрейе берiп, айналаңда қуыс дүниенi көп тауып, өзгеге орын босата бергiң келедi. Кiнәң азайып, кешiрiмiң көбейiп, суына бастайды екесiң. Осы көңiл менi жеңгенiне көп болған! – деп бiраз толас еттi. Құнанбай аса қатты ден қойып, ұйып тыңдап қалған едi. Ұлжанның жүзiне телмiре қадалып қапты. Ұлжан қабаған көтерiңкiреп, екi көзiн қысыңқырап, тағы да толғанумен нұрлана түстi.

– Әйел еркекке ене бауырындағы құлындай жанасып жүрiп те, не шеттеп тайталасып жүрiп те сүйенiп өседi. Ерден әйел жамандық та алады, қасиет те алады. Мiнiм болсын, өзгем болсын, бiр жағы өзiңнен едi. Ұзақ дәурен кешiп келiп бүгiн сен ырзалық айтып аттансаң болады. Мен сенiмен ендi кеп кiнәласам ба, мырза! – дедi. Ұзақ өмiрде күйеуiнен кешкен көп ренiшi есiнде тұрса да, ашпады. Оны iркiп қалды.

Осы сөзден соң Құнанбай өзге жеңiлiрек, жайлырақ тиетiн әңгiмеге түстi. Бұл сөзге екеуi Ызғұттыны да қосқан едi. Құнанбаймен осы жолы Мекеге бiрге баратын Өндiрбай қалпе.

Ол бұның көп заманнан қадiрлейтiн адамы екен. Қазiр ендi бар туыстан жақын боп, бiр сапар кешпек.

Осы Өндiрбайдың Құнанбайға айтқан тiлегi бар. "Не қыз алып, не қыз берiп құда болсам" дегендi арман ете берушi едi. Құнанбай осы жолы сол сөз қайта шықса, келiсiп аттанбақ. Мырзаханнан хат жазады. Өндiрбайдың жас қызы бар. Соны Ұлжан өз қолына келiн етiп алса, лайық болады. Құнанбайдың кенжесi әлi де тау соғар, сотқар Оспан үйленгелi 2-3 жыл болды. Бiрақ оның өзi ойламағанмен, әке-шешенiң кенжесiнен немере сүйе алмай келе жатқаны мұңға айналып барады. Сүйтiп, осы жолы Оспанға тағы бiр қыз айттыру орайы бар. Ұлжан соған әзiр болсын.

Ендiгi жол бойынша бұл күйменiң iшiнде кетiп бара жатқан әңгiме осы едi.

Үш құла жеккен екiншi күймедегi Абай мен Мәкiш. Бұл екеуi көпке шейiн үнсiз келе жатты. Оңаша шыққан соң, Мәкiш жиi жылап отырды. Абай оған бiр-екi рет:"қойсаңшы, Мәкiш!" деп тоқтау айтып едi, апасы тыңдаған жоқ. Сонан соң Абай үнсiз, жалғыз өз ойына кеттi.

Қазiрде Абай ойынан да үлкен орын алып, отырған жаңағы Дәркембай сөздерi, соның мiнезi. Ол, Абай ұғымынша, Құнанбайдың ендi алдына қойып iшейiн деп отырған дәмдi асын теуiп, төңкерiп төгiп кеткен тәрiздендi. Қодар... Қодар... Одан қалған сорлы жетiм, панасыз бала Дәрмен. Абайдың көз алдынан жүдеу бала кетпейдi. Оның басындағы кiр шүберек ғарiптiктiң сор құрсауындай сезiледi. Бала бар тiрлiгiмен, бишаралығымен және Дәркембайдың айтқан әдiл дауларымен Құнанбайға айтылған өмiр өкiмi сияқты. Бұл – дұға, намаз, ораза қажы жеңе алмайтын өкiм. "Сондай күнә сұмдығым бар едi" деп өкiнiп бара жатқан Құнанбай болса да, бiр сәрi.едi. Жоқ, әкесiнiң шын өкiнген жүзiн Абай көрмедi. Оның баяғы қатал ызасын ғана көрдi. Екi арасы бiтiмсiз. Жыртқыштық пен жазықсыздық арасындай кереғар. Ендеше... Әкесiнiң бұл сапары, бұл барысы не? Тағы Дәркембайдiкi рас болғаны ғой! Құдайшылық емес, Құнанбайшылықты жақтап бара жатқан болғаны да! Абай аса бiр ащы мысқыл, ызамен қабақ түйiп жымиды да, Құнанбай жайын ойлаудан, оның сапарынан көңiлiн бiр-ақ кесiп тыйып, басқа күйге ауысып кеттi.

Бұл шақта қатты жүрген күйме жаңа ғана қылтанақтап келе жатқан, жол жағалаған тықыр көктiң арасымен келе жатыр едi.