Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Жандаралға Базаралының жаңағы, соңғы сөздері анық үлкен әсер етті. Осы мәжіліс үстінде оның Абай турасындағы ойы әлденеше рет өзгерді. Енді андаса, қалың надан сахарадағы жалғыз мынандай адамды жазаласа, оның арты оңай болмайтын сияқты. Приговорларға қол қойғанға қарағанда, бұны жақтайтын халық көп екені даусыз. Сан болыстан мұның беделі де зор болу керек. Кім біледі, оны жазаласаң мынау қалың приговор сенатқа, патшаның өз кеңсесіне де кетер. Билеген облысынан көп арыз түскен және алғаш қызметке келген жылы түскен деген жандаралға абырой бермейтіні бар-ды.

Дәл осы кезде советник Лосовский қолтығына бір қалың қағаздарды құшақтап, жандаралдан рүқсат сұрап кіріп, есік алдында тұрып қалып еді. Абайға да бис иіп, жақсы ілтипат көрсетіп амандасты. Абай ақырын ғана бас изеді. Лосовскийдің әкелгені де өңшең Абайды айыптайтын «делолар» болатын. Жандаралдың Абайға айналысып қалған кезінде, Лосовский өзі жатқан үйге барып, асығыс ақтармалап, «Құнанбаев Ибрагим

жұмысы» деген арыз бен айыптаулардың барлығын тез жи-настырып алған. Бұл қағаз — Омбыға, корпус кеңсесіне түскен шағым, жалалар. Сол қаладан Лосовскийдің әкелгені де және енді баққаны да осы, өзіне міндетті жұмыстар... Ал жанда-ралдың кеңсесінде және осы арада жиылған қағаздар туралы Лосовский хабарсыз. Жандарал Лосовскийге оны бір себептен әдейі айтпаған. Мұның болысының ісін бөгде бір чиновник кеп тексермегі жандаралдың дәрежесіне, ұлықтық намысына тиер еді.

Сонымен енді Абай ісінде Лосовскийді әдейді көмекке алмаған. Аздан соң жандарал тек салқын ғана бас иді де Абайды қоя берді.

Жандарал Лосовскийдің немен келгенін енді аңғарды да, езу тартып, кұлімсіреп калды. Лезде бұйрық, етті:

™ Мұның қазір қажеті жоқ, господин советник! Алып кете беріңіз!—деді.

Жандарал сол кұні кешке жүріп кетті. Советник Лосовский үш оязбен бірігіп, ертең ашылатын шербешнай сиязды өткізу міндетін алып қалды және Абайдың жайын да жандарал осыларға тапсырды.

Іштей Абайға жауыққан күйде, бірақ сырттай оның беделін барлық ояз бен өз кеңсесін басып кеткен сахара дау-шарына пайдалану қажет деп шешті. Амалсыз осылай шешседе, ішінен сол амалсыздығы үшін де ызаланып, Абайды мұнан соң Семей қаласында, елден аулақта мықтап ескермек боп аттанды.

Осы кеште Лосовский үш оязбен бас қосып байласқан сөзінде «ертең ашылатын шербешнайға ел жұмысын тексеруде халыққа беделді адамдардан билер сайлап алу керек» дегенді айтқан. Сол кеңестерінде халық ортасынан сайланатын бидің біреуі етіп Ибрагим Құнанбаевты белгілеу керек деген ойды анық байласқан болатын.

Бұларға бүгін күндіз жандаралдың Абайға жасаған ілтипаты түгел жетіп, анық мәлім болған. Екінші жағынан, Казанцев оязға бүгін таңертеңнен бері Қарамолаға жиналған қара халық көп тілек, армандар өкелген.

Осының барлығында ақы-пұлын, адал малдарын жоқтаған, еселерін қуып келген арызшылар: «Жұрттың дауын шешуге, әделетпен тындыруға халық алдында беделді, сенімді Абай сияқты кісілер би болып сайланса екен» деген.

Сол кеште ел арыздарын тексеретін бидің бірі Абай болатыны мәлім боп қалып еді. Тілмаштарға берген паралары арқылы

қыбыр-сыбырды алдың ала біліп жүрген сақ, пысық болыстар мына жаңалықты елден бұрын аңғарыпты.

Абай әлі бұл жайдан мүлде хабарсыз. Тек оның жолдастары бүгін жәрмеңке басында, көп арызшылар арасында өз беттерімен әр алуан әңгіме жүргізген. Кейін Еобол мен Баймағамбет қана осы жайды жеткізген еді.

Оның орайына аз уақытта Дәрмен келіп, ең соңғы хабарын айтқанда Абай шын сүйсінді.

Қазір жәрмеңке басындағы Абайға тілеулес барлық халық өз бетімен қуаныш мәз-мереке жасап жатыр екен. Абайдың аман қалғанына сүйінген нағыз момын жалпы жүрт.

Әдейі арнап «солай етейік, бастайық» деген ешкім болмаса да, жүрт өзі жиылыпты да мерекеге кірісіпті. Бар жиын арасында Базаралы, Байкөкше бар екен. Солар енді Дәрменді Абайға жіберіп, «ертіп кел, елдің ортасында болсын!» депті.