Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Осыдан кейін ат үстінен шапқылап кеп теңге алған жігіттер, аударыста жеңген азаматтар, көкпарда озып шыққан, жыртыс алған сан елдің Әбді тәрізді жігіттері тартыс табыстарын «сізге арнадық!» деп, бәрі де Абайға ұсынып жатты.

Барлық мереке халық пен Абайдың бөлекше бір шат, ашық, шын көңілімен құшақ жайысып табысқанындай болды.

Осындай жайды сол даладағы Байкөкше өзінше баян етіп берді.

Абай мен Базаралы сияқты егде адамдар тобында тұрып Байкөкше өзінің зор үнімен аса бір мағыналы сөз тастады.

— Иә, халайық, бұл бір асыл мереке болды, шын қуаныш, қалтқысы жоқхалық қуанышы. Солай болғанда бір жағынан Абай үшін қуанамыз. Ал осы қуаныштың екінші бір тарауы тағы бар. Ол өзіміздің елдігіміз үшін қуаныш, жақсылық үшін бірігіп, ынтымақ тілек қосып өз дегеніне жеткен адал, момын ел үшін қуанбасқа бола ма? Бұл анық елдік жол еді, әмісе, осындай елдіктің жолы болсын! Әмин!— деді.

Айнала жұрт бұл сөзге қатты сүйсінді. Қарт ақынды қостап дауыстап «Әмин, әмин!» десіп бет сипап, мәз боп күлісіп, қатты қожырасып қалған көңілді дабырлар естілді.

Кешкі шай жиналмастан, Абай үйіне ойда жоқ, тың адамдар келе бастады. Абай мен жолдастарының бұл үйде мүлде көреміз деген адамдары емес. Келгендер — бағана күндіз жандаралды қалбақтап тоскан, мойындапына знак, қарғыларын таккан болыстар.

Бұнда Семей оязының бес-алты болысы бар. Оларды бастап келген — Рақыш. Алдыңғы күн Оразбайдың үйінде отырып, Абай-ды сыртынан мұқатып, кекеткен, оған анық жауыққан болыстың бірі. Өскемен, Зайсаннында үш-төрт болысы мен төрелері келіпті. Бәрі де осы кеште Абай халінің анық өзгергенін білген. Күндіз жандаралдың бұнымен сөйлесіп, бірге кеткенін өз көздерімен көріп, тарылған, ең өңшең парашыл, арам айлашыл мансапқорлар болатын. Енді шеттерінен Абайды жаңа ғана танып, бұның алдында құрақ ұшып тұрған кісі болысады. Өздерінің өр кеуде, надандық, қорлық есебі бойынша бұлар Абай мен жандарал

арасында үлкен достық туып, бекіді деп ойлап кеп отыр. Енді советник — советник емес, ояз — ояз емес. Бейне бір «жарылқаса зор қылып, қарғаса жер қылатын» жарым патша Абай бола қалғандай. Бәрініңсөзі: «Сізге сәлем бере келіп едік», «Сапарыңыз оң болсын дегелі келіп едік», «Кешеден ұлықты тосып алаң көп болған соң, кішкене арқа-бастың кеңігенін тосып едік», «Сізбен сәлемдесіп, дидарласуды Қарамолаға жүрместен бұрын ойлап едік», «Сіздей, көпке бірдей ел ағасымен жүз көрісу, сарқытыңызды ішу бізге қандай ғанибет» деседі.

Бәрінің сөзі әр тілмен айтылғанымен, бір ғана бояма, екі жүзді жағымпаздықты, жаман жорғалықты танытады.

Абай бұлардың ешқайсысымен де жылы ұшырап сөйлескен жоқ. Қонақтарға қымыз ұсынылған кезде, өз ойымен тебіренгендей болып, толғауы терең сөздер сөйлеп кетті.

Ешкімнің бетіне қарамай, келбетті, ойшыл жүзін жоғары көтеріңкіреп, мынау адамдардың басынан асыра бір сың толғау тастап сөйлеп отыр:

— Қазақ деген халықтың соры қалың ғой. Санап бітіргісіз жоқшылығы, мұңы көп. Сол сорының бірі — өзін билеп отырған өңшең зоры емес пе? Атқамінері, болысы, бек пен биі, хан мен төресі емес пе? Ойда ұлық қорласа, зорлығымен ол өгейсітсе, сыртынан аяздай боп әкім қысса, үйден үрген итке ұқсап ел ішінен бәлеқор, парақор, неше алуан мансапқоры шығады. Бір ғана өз басының, жалғыз өзінің, ата тегінің барлығы, байлығы, әмір-құдіретінен басқа халық қамын ойлайтын бірде-бір мансап иесі бармысың?— деді.

Қатты ызамен, үлкен намыспен ширықты. Жағалай отырған болыстардың барлығына ұрысқандай боп, жирене қарап өтті. Жүрегінде шабыт бар. Ашулы шабыт болатын. Соның ұшқындаған отынан тамаша терең, ойшыл бір толғау туардай. Ақын атаулының ақындық, ыстық жалын үстінде күйдіріп айтатын қанатты сөзі. Ол мансап жайына арналған-ды: