Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай Дәрменді, Баймағамбетті, Ерболды ертіп Қарамоланың сыргындағы, күнбатыс жақтағы сары жотаға шықты. Ойдажоқтан жиылған халық үлкен бір тойдағыдай молайып апты. Осы жәрмең-кеде болатын шербешнайға сан арызбен, көп мұңмен жоқтап келген тамам елдер мен болыстардың бұқара, момын көпшілігі.

Бұлардың анық қалың ел атанған өндпең еңбек иесі жандар екені бар ажарларынан танылады. Ең әуелі мінген аттарының көпшілігі арық, күн қақты. Кейбірі шолақ, жалғыз-жалғыз тұғырлар. Олардың үстіндегі ер-тоқымы да ескі, жыртық көпшігімен немесе ортасынан жыртылған үзеңгілерімен, ескі қайыс жүгенімен және де жез, қара темір, әлде, тіпті, ағаш үзеңгілерімен де — бар жайларды мәлім етеді. Мұнда барқыт ат көрпе, күміс жүген, қарала күміс жаптырған құйысқан, тартпа дегендер жоқ. Ескірген тоқымдардың арасында бірде-бір былғары қаптаған, сукномен ойылған тоқым-тұрман да жоқ.

Бұл елдің үстеріне киген киімдері де шетінен сұр түсті шекпен не көнетоз шапан. Бастарындағы әр рудың үлгісін көрсететін тымақтары да тегіс ескі елтірі, ұзын сеңсеңнен істелген. Ол тымақтардың тыстары арзан шыт немесе жыртылған, жүні шыққан реңсіз қуқыл шүберек.

Осындай анық кедей-кепшіктен, қалың бұқарадан шыққан халық б үгін Абайды өз ұлындай масайрап тосқандай. Оны ортаға алып, қуана қоршап, даурыға амандасып, шын бейілмен құтты болсын айшсты. Төбе басыңпд Базаралы мен Байкекше аттарынан түсіп тосып отыр екен; Абай да аттан түскенде жаңағы достары құшақтасып аманласты

Абай Базаралыға қалжывдап:

— Базеке, шыңыраудан алып шықтың ғой, Бұл жолы мен өз өнеріммен шырмала түспесем, құтыларым жоқ еді. Ал сенің бү-гінгі сөзің бар ділмардан, бар жүйріктен, адвокаттан анағұр-лым асып түсті-ау. Қалай айттың? Төбемді көкке жеткіздің ғой!—деді.

Базаралы жиын жүртқа «оиын-асыр салындар, осының өзі Абайдың амандықпен ортамызға жеткеніне арналған бір сауық-сайран болсын» деп еді. Сол арада жұрт екі топқа бөлініп, кесек денелі балуандарын шығарып, дағдылы тойдағыдай күрес салды. Аттар сыналсын деп көкпарға әзірленіп, бір топтар екшеліп жатты. Теңге алатын, аударытын өнерпаз жігіттер де үлкен реттілікпен сайлана берді.

Осындай ойын-сауық басталғалы жатқанда Абай Базаралыдан:

— Қалай ғана жол таптың? Жандаралдың үстіне кім жіберді? Неғып кіргізді?— деп сұрап еді.

Базаралы:

— Ойбай, Сабелей екеуміз ашпаған есік бар ма, Семей ұлығында!

Содан ары Абай анықтап сұрағанда, Базаралы нақтылы шынын айтты.

Расында, Жандаралдың үйіне мұны жіберу кімге де болса оңай емес-ті. Үстіне қырдың қазағы түгіл, ояз бен чиновниктердің көбін кіргізбей отырған жандаралға арыз иесі Базаралының жол тауып кіруі ойда жоқ нәрсе, мүмкін емес еді. Бірақ Базаралының ендігі айтқан шыны бойынша бұған жол ашып берген ақша-пара бопты.

Жандарал үйін күзеткен үлкен жандарм төресінің біріне Савельев дәл бір сағат сөйлесіп, екі аттың құнындай ақшаны алақанына бастырып, содан соң жол алғанын Базаралы енді білдірді.

Күндіз тамам арызшы көпшілік атынан қағаздар жазып, топ-топ кісіні Қазанңев сияқты ояздарға беттеткен де Савельев екен. Ертеңгі тергеу ісіне Абайды араластырсақ екен деген тілектерді айтқан да осы төбе басындағы өжет азаматтар болатын.

Осы жайды біле отырып Абайлар әуелі күресті қарады. Қазір бар жұртты әдісімен, күшімен мез ғып тұрған кесек балғын денелі кара жігіт—Әбді. Ол қатарынан үш балуанды келістіре соқты да, түйіншек ішіндегі бөйге акшасын қолына алған, ақсия күліп Абайға келді.

— Абай аға, жаулармен алысқанда, әмісе, осылай соқсын деп, қазіргі бар күшімді өзіңе арнап едім. Сіз үшін қуанғаннан жығып тұрмын, мынау олжамды да сізге тарттым!— деді.

Абай Әбдіге алғыс айтып, сыйын алды да:

— Бәсе, жігер шығар жұртымнан осындай ақыл да шығушы еді ғой! Алысқанды жығуды сенен үйренейін, Әбді!- деді.

Айнала жұрт күле қостады.