Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Кеше «қонак келмесе екен!» деген Әйгерім, бүгін осы қонақ-тарды өзінің дағдылы, сыпайы жүзімен қарсы алды. Күйлі көркем күлкісі үзілмей қабылдады. Зылиқаға шынын айтады: «Қонақ келмесе екен деп нем бар еді! Айтқаныма карама-қарсы болғанын көрмеймісін. Енді тек сырт бермей, кабак шытпай қабылдай беріндер! Осыны көршілерге, келіндерге деайт! Және ас пісіретін кісілер жас малдардың жылы-жүмсағын, тәтті-дәмдісін бапты ғып мол-мол ассын. Атап тапсыр!» деген.

Бүгін келіп жаткан қонақтармен бірге қызықсауық, көңілді өнер қоса келетінін Әйгерім жақсы біледі.

Шын, бүгін Ақшокыға өздерінің сонғы өнер табыстарын асығып әкелген өнерпаадар аз емес.

Келген ақындардан Абай күнұзын сұрау салумен болған-ды.

Ақшокыда күзден бері жазу соңында болған Мағаш Африкада Нил дариясы бойындағы бір үлкен ерлік істі жыр етіпті. Ме-йірімсіз байдың ер күлдан саза тартқанын көркем әңгіме еткен. Соңғы күндерде сол дастан Ақшоқы, Қорық, Кіндікті, Шолпан сияқты жақын жердегі ауылдарға көшіріліп, жатталып, әнге қосылып тарап жаткан. Ақшоқыда туған, бүдан бұрын тараған

Дәрменнің «Еңлік—Кебегіне» Мағаштың соңғы дастаны «Медғат-Қасым» сыңар серіктей қосылған.

Жемісті болған күз соңында көп ақынның табысы бүгін осында ұшырасып отыр. Бұған себеп те бар. Қарамоладан аман-есен қайтқан соң Абай өз достарының бәріне жаздыгүні Павлов, Әбіштер айтқан өсиеттерді ескерткен. Еңбекке, өнерге шақырумен қатар, әрбір ақынның ойында жүрген арманын, ақындық толғауын білген. Сонда атап көрсетілген мерзім де бар. Әйгерім оны білмесе де, Абай осы бүгін келген ақын атаулының бәріне бір күндерді белгілепті: «Дәл биыл, Ақшоқыдағы біздің ауыл соғымын соятын күндерге жырларынды бітіріп, менің қасыма жетіндер» деген екен.

Бұрын келген ақындар күндіз екіден, үштен оңашаланып, өзара өлеңдерін оқысқан. Бірен-саран «Еңлік—Кебек», «Медғат-Қасым», «Қозы Көреш» сияқты өлендерді Абай да күндіз тағы бір тындап өткен. Бірақ ешкімге әзір ойын ашып айтқан жоқ-ты.

Көпшілік кеште түгел Абай мен Әйгерім қасында бас қосады. Әлі келіп жетпеген ақындар бар. Тағы да тың өлендер сонда оқылады. Дәрменнің сол кешке әдейі іріккен бір жыры тағы бар-ды. Өз ойында, барлық басқа жырлар тындалып өткен соң, ең соңынан айтып шықпақ арманы.

Осы күні кешке ел орныға бергенде, тағы да тың қонақтар келді. Бұлар — Базаралы мен Көкбай. Екеуі бүгін кешке осы ауылдың желкесінде кездесіп, бірге келіскен. Абай Базаралының келгеніне, әсіресе, қуанып, күле амандасып жадырап қалды.

Бұл жолы досының шақыруынсыз және бөгде жұмыссыз тыныштық сапармен, Абай қасында біраз болып қайтпақ боп келген. Абайдың қасына жиылып өлендерін тыңдатады дегенді Ерболдан жақында есітіп еді.

Базаралы келісімен-ақ үй ішін жарқын жүз , әзіл, күлкі аралас сөздерімен көңілдендіріп жіберді. Абай оны өзінің оң жағынан жоғары отырғызған. Биік сүйек төсектен екі жастықты өзі әперіп, қалындатып көрпе де салғызды. Осы топтың әрі үлкені, әрі Абайға ең қадірлісі болғандықтан, жиын әзір тек қана Базаралының аузына қарайды.

— Жол ұзақ, шаршап келдің ғой, Базеке, жантайып отыр!-деп, Абай Базаралының шынтағының астына ақ жастықты тақап қойды. Базаралы бір нәрсені есіне алып жымиды да:

— Шаршайтын орайым бар еді, бірақ бүгін көрген бір қызығым күні бойғы жол азығым боп, шаршағанымды білдірмеді!— деп қойды. Үйдегі жас атаұлы ла. Әйгерім ле Базапалылан енлі қызық әңгіме күтті. Абай өзінің алдында тұрған үлкен дөңгелек үстелге шынтақтап, бар денесімен осы қонағына бұрылды да:

— Ал ендеше, айптайсың ба, Базым,— деп жан-жағына көз салды да,— сені көрсе қызық күтіп отыратын жастарың анау,— деді.

Базаралы да бәлсініп созған жоқ. Қазір ол басын көтеріп алды. Үлкен бөлме жылы жағылған, дөңгелек үстел үстінде жарығы мол лампы үй ішін және де көңілдендіріп тұр.

Суықтан кеп, жылы үйде жадыраған соң Базаралының ақ жүзіне жүқалаң қызыл рең кіріпті. Жаңа өзі мезреті жасаған әңгімесін айтал алдында жастарға карап сәл ғана өтінгендей боп сөйледі.