Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

деген үшін сендерге жазықтымын ғой. Бірақ табарсың, елдің көз жасынан табарсың!» деп те қояды... Осы жайдың бәрін Базаралы неше алуан үнге салып, аса шебер ойнақы артисше баяндай келгенде, тындаушы жүрттың көбі ішек-сілесі қатып, тынымсыз қарқылдап күледі.

Кейбіреулер жығыла қисайып үн шығара алмай, көгере қатып күледі. Абайдың да екі көзінен жас парлап, күлкіден діңкесі құрып, Әйгерім екеуі біріне-бірі сүйенісе күледі. Базаралы барды баяндап болды да, ең соңында:

— Жетпіс бес жасқа жеткенше мылжындап кеп, ең аяғында осындай ақыл тапқан Жұманды көргем жоқ па? Құдай ақы, мынасы қай Ырғызбай тапқан сөз еді?..—деп әңгімесін бітіре берді.

Ақылбай әңгіменің аяғы бітпей қалды ғой деп ойлады да:

— Өзіңізді Жұман көрмей-ақ қалды ма?— деп сұрады.

Қалған жайды Базаралы қысқа қайырды.

— Сөзінің беті түзеліп, бар аңғары танылған соң дәл желке тұсынан жөткіріп қап, түрегеле қойдым. Сонда жалт қарап, мені көре сала қысылып қап: «Е-е, Қауменнің куы, сені кім шақырды?.. Сен қайдан жүр едің?» деп секем ала беріп еді, қысылмасын деп сыр бермедім. Бірақ сасқаны ма білмеймін, тағы тез ғана құбылып, баяғы берекесіз мылжың бір сөзге басқаны. Жұлып алғандай: «Уәй, осы сен көпті көрдің, көпті болжадың ғой. Сонау тұрған Доғалаңның тас биігін көремісің, сол осы сенің ойыңша неше пүткеледі, осыны бір айтып берші!» дегені.

Жұрт бұл сөзге тағы дуылдап күліп кетті. Базаралы әңгімесін тұжыра берді.

— Әй, Жұмеке-ай, дәл осыған ақылым жетпей тұр, өзіңіз болмасаңыз... Қайдам... Өзіңіз айтып көріңізші деп ем, «Мен білсем, көз таразы, көңіл қазы ғой, дәл сол Доғалаңның биігі бес мың пұт болар» дегені.

Содан соң санымды бір соқтым да, атыма қарай аяндадым,— деп Базаралы әңгімесін аяқтады.

Доғалайдай таудың салмағын өлшеу, оны бес мың пұт деу қандай басқа келетін, кері кеткен мылжың сөз екендігі жастарды тағы да талай әзіл-сықаққа айдап, көп күлкінің желісі үзілмей отырды.

Осы қалыпта Әйгерім мен Зылиқа шай жасамақ боп еді, үстел басына барлық жұрт сыймайтын болған соң, Абай үстелді жиғыздыда, ұзын кең дастарқан кілемге жазылды. Кеқұйдіңмол жиыны енді түгел қанат жайып, дастарқан жағалай отырысіы да, шайға кірісті.

Көкбай шайды ерте ішіп болған. Сол аңғарды таныған жұрт дастарқан жиылмай-ақ әр жерден күнкілдеп «жыр басталса» деген еді, Базаралы домбыраны өз қолымен алып, осындайдағы әдеті бойынша Көкбайға ұсынды.

Содан ары тындаушыларды көп өтіндірмей Көкбай өз өлеңін жырлап кетті. Үзақ ішілетін шай аяқталған жоқ-ты. Бірақ үлкен самауырды қайта демдеп әкелгелі алып кетіскенде, өлеңнің айтылып жатуы мезгілді сияқты.

Көкбай бірталай уақыт жырлағанда, Абылайды мадақтап сөйлеген. Енді самауыр қайта кіргенде, Абылайдың нәсілдеріне ауысып, соларды қошеметтей бастап еді. Дәл осы уақытта Базаралы Көкбайды санынан қақты да, «тоқташы» дегендей белгі етті. Көкбай Абайға қарап еді, көптен салқын қабақпен тындап отырған Абай датоқтағанын мақұл көргендей екен.

Көкбай еріксіз шұғыл тыйылып қалды. Енді Базаралы іле сөйлей жөнелді.

— Бұрын сөйледі деп айып етпендер, жігіттер, осында менен басқаңның бәрің, бастығың Абай боп, өңшең ақын екенсің. Ендеше, Қожанасыр айтқандай: «Осынша тауыққа бір қораз керек емес пе!» Көп айтушыға бір тындаушы болсам, ойымды айтайын,— деп, Көкбайға салқын қарап алды.

Абай Базаралының бұл мінезін де құп көріп, айтуын өтінді.

— Айтсам, Көкбай, «алдияр» дедің, «асыл ханым» дедің, «әруағыңнан айналайын» деп те жалбарынап жатырсың. Аяғы Абылайдан өтіп, нәсіліне де тауап қылар тәрізің бар. Шынымды айтайын, жақпайды маған, Көкбай, мұның. Осы хан-сұлтанды көксеп, маңырап талай надан ақын, баяғының өзінде тоздырып болмады ма, Абай?! Біз Абай сөзін естігелі осыны ұмытсақ мақұл емес пе еді? Көкейіме қонбайды, өйткені көңіліме жақпайды. Ал адалын өздерің айт!—деп Базаралы Абайға қарады.

Жұрт мына сын шыға бастағалы шайды ішпей, сілейе тындап қалған екен. Абай Базаралыны қостап, ойлана отырып, бас изеді де: