Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Әзберген түксиген қабағының астынан назар жіберіп қараса әлгі ауылнайдың алдында жатқан ала қағаздар, еңді оның баласы Шегенің алдына жылжып барып қалыпты. Шеге қолында қаламы, әкесінің аузын бағып, жаланып қояды. "Қап, түнде қолға түспей кеттің, әттең..." деді іштей Әзберген ызаға булығып.

— Жаз! "Пртөкөл" деп жаз!!!

— Жаздым.

Үйдегі жұрт сілтідей тынды. Сыртта тұрғаңдардың гуілі басылмап еді. Торқа кемпір айқай салды.

— Әй, дабырламаңдар, тақа!

Су сепкендей тыныштық орнады. Тіптен бүкіл ауыл жым болғандай. Үйге ұсталған шидің ғана ызыңы естіледі. Арқадан сокқан азынау жел бар.

— Үшбу пртөкөлді жасау себебіміз: өткен күні Пахраддин ауылында таптық шайқас болды де! Бәйшікеш Әзберген Мұсаұлы, тамам жұрттың көзінше кедей-батырақ Қозбағар Уәпұлын... Ие, жаз! Қозбағар Уәпүлын соққыға жықты. Оған әмісе себеп: кедей-батырақ Қозбағар бәйшікеш Әзбергеннің

қарындасы Хансұлуға көңілі кетіп, ғашық-машық болады-мыс.

Шеге мырс етті.

— Әзбергеннің кедей-кембағалды жәбірлеп, зорлық-зомбылық жасауы жалғыз бұл емес де! Кеңес өкіметі келгелі айылын жиып еді де. Әйтпесе, арғы жерде ә десең, мә дейтін нағыз кіспұрыштың өзі еді де. Бұл зәнталақтың қорлығы өткен де. Баяғы Ыбырайдың асында ақсақалдар отырған үйден мені "етікшінің орны ошақтың қасы" деп дырылдатып сүйреп алып шығып, терідей торсылдатып сабаған кім еді? Үшбу осы Әзберген контрдың өзі еді.

— Ау, Шәріп! — деп Пахраддин осы арада кеудесін тіктеді.

— Ау, құрдас! Кезінде ақсақалдар ымырасымен біткен дау еді ғой ол. Қайта тірілтіп қайтесің, асасы?

— Қош, солай-ақ болсын. Әрі қарай кеттік. Жаз! Өкімет кедейдікі. Кедей кім? Кедей — Қозбағар. Ендеше, Қозбағарға Әзбергеннің қол жүмсағаны, өкіметке қол жұмсағаны. Солай деп жаз!

Осы арада көпшіліктен маза кетіп, қозғалақтасты.

— Жаз! Батырақты сабасын деген зәкүн жоқ. Ол

Мекалайдың заманы келмеске кеткен. Бүгінде батыраққа қол тигізгенге статья бар.

Жиналған жұртшылық араның ұясындай гуілдеп кетті.

— Жаз! — Шәріптің дауысы осы арада ширығып шаңқ етті. — Сол батырағын жәбірлеген байларды сотты ететін статьяға жатқызылсын Әзбергеннің ісі. Өзі Сібірге айдалсын. «Барса келмес» түрмесіне.

Пахраддин түсінде үрей, көзшарасы ұлғайып қасындағы сақалын уыстап қалғып-мүлгіп отырған ахунға қарады.

Пахраддиннің өзінен бір уәж күткенін сезіп ахун жүзін көтерді. Сақалын тарамдады:

— Ей, Шәріп... райдан қайт! — деді әуезді тақуа дауысына салып.

Шәріптің түсі өрт сөндіргендей, жалынып-жалбарынғанға құлақ асар түрі жоқ. Қазықтай қақшиып алған. Шалының мына қаталдығы қытығына тиіп кеткен Жайбасқан:

— Әй, Сібірден басқа жерді жау шауып па? Жөндеп жаз ана пртөкөліңді! Шаш ал десе бас алмай! — деп бұрқ етті.

— Жазылмайды. Бітті. Шеге, мөрді әкел! — деді, Шәріп одан бетер шақшия түсіп. — Барсын, кіспүрыш! Тапқан екен ойнайтын кісісін!

"Сібірден" қырыс қабақ Әзбергеннің де көзі атыздай болды. "Шыны ма, ойыны ма мынаның?" дегендей еңсесін көтеріп ажырайып қарады. Торқа кемпір де шолтаң етіп:

— Адыра қалғыр, осы көрсеткен қорлығы да жетер,

барсын Сібіріне! — деді. — Түу, шешей-ай, ауыл-үйдің арасына осы от салғаныңыз да жетпей ме? — деп бір әйел күңк етті.

Мөр колына тигенде Шәріп арқаланып, ұшатұғын бүркітше екі иығын қомдап алды. Бота табан мөр қолында. Әйелдер жағы зәрелері ұшып, шектерін тартты.

— Шәріп, ей, Шәріп, асасы, аңдап іс қылмаққа керек! — деп ыңыранды Пахраддин, ауыр денесін қозғай түсіп.

Шәріп тас керең. "Пртөкөлді" алдына жайып қойып, мөрді ауызына тақап үрлеп "дем салды". Жүрт тырс етпей сіресіп, үркіп, шошып қарап қалған. Содан Шәріп әй-шәйға қараған жоқ, жерүстел үстінде жатқан табақтай қағазға бота табан мөрді құлаштап әкеп "тоңқ" еткізді. Жұрт селк етті. "Әй" деп шыңғырып қалды әйелдер.

— О, шебер Құдай!