Горбунов Итбайға 17 Жыл писарь болған, қазақ ауылының неше түрлі қулық-сұмдығына қанған, қазақша сөйлей білетін, жанасымпаз, бір қу еді.

– Не хабар?– деді Горбунов.

– Ол міне!– деп, Кошкин «қымбат хабарды» суыруға қойнына қолын тығып еді, жоқ боп шықты. «Ах!..» деді Кошкин есі шығып кетіп, көзі бақырайып.

– Не болды?!..

– Жоғалттым, Гаврил Гаврилович!..

– Нені?

– Пакетті.

– Не пакетті?..

– ...Мен құрыдым!..

Бір сұмдықтың болғанын Горбунов түсінді. Бірақ Кошкиннен сұрауға батылы бармады. Өйткені, кескініне қараса, адам пернесі бұзылып, көзі шарасынан шығып кеткен екен.

Пакет!.. губернатордан!.. жоғалттым!..– деді Кошкин Горбуновтың құлағына аузын тақап, сыбырлап.

– Қайда?!

– Білмеймін далада түскенін, шанада қалғанын.

Қорыққаннан ба, тоңғаннан ба – урядниктің иегі иегіне сақ-сақ етті. Арақтан ба, қорқудан ба, басы айналып көзі қарауытты.

– Іздейік... Шанаға кісі жіберейік...

– Ж-ж-жоқ... мен... өзім барам... Кісіге сенуге болмайды... Бірақ әлгі подлец жоғалтып жібермесе...

– Оныңыз кім?

– Ямщик...

Итбай далада қалғанда мал жайлауды аяқтайын дегендіктен емес, урядникке онша кішіреймегендіктен қалып еді. Сондықтан далада көп тұрмай, аяңдап үйге кірсе – урядник абыржып жатыр екен. Горбунов Итбайға мән-жайды айтты.

– Жәмшік жоғалтпас, я ұрламас та,– деді Итбай салмақты дауыспен,– далада түсіп қалған шығар.

– Жоқ, ол подлец, жоғалтты. Ол сволочь!..

«Бұл не пакет, мынаны осынша абыржытқан?»–деп ойлады, урядниктің сұры кеткен, дірілдеген түсіне таңдана қараған Итбай.

2

Кенжетайдың үйі Итбайдың қоңсы ауылында еді. Бірақ ол, байдың аулына келгенде, школдың қасындағы учительдерге салынған екі бөлмелі үйде тұратын Асқарға бір соқпай кетпейтін. Жәмшіктіктен қолы бос күндерін школ маңында, Асқардың қасында өткізетін.

– Сен қазақша білесің,– деген, Асқар оған осы күз,– бұдан былай ылау тартқанның арасында аздап орысша оқы. Сүйтіп жүріп орысша біліп кетесің.

Асқардың ақыл беруімен, қолы боста оқуға жұмылған Кенжетай, тез арада бұрын оқыған төрт амалды – есепті пысықтап, дробты айналдыра бастады. Оның өте қызығып оқыған сабағы – орыс тілі. Татар тілінің «сарфын» мұғалімнен оқыған оған, орыс грамматикасының заңы онша жат көрінген жоқ. Оны қинаған – тіл жағы, орысша словарьдың жоқтығы. Біраздан кейін Кенжетай ол бөгетті де аздап бұзды.

Міне, осындай әрі құрбысы, эрі досы, әрі ұстазы Асқарға аты болдырып келген Кенжетай соға кетейін деп, барса, Асқар мектеп алдында жүр екен.

– Барасың ба, біздің үйге?– деді Кенжетай.

– Барам.

Тоңғандықтан ба, я аулына келгенін білгендіктен бе?– Асқар шанаға мінгеннен кейін, жирен қасқа болдырғанын білдіртпей тарта жөнелді. Кенжетай жолшыбай урядниктің қылығын айтып, екеуі біраз күлісті.

– Бұрын да қақырайған қатты неме еді,– деді Кенжетай кеңесін аяқтап, үйінін, алдына келгенде,– осы жолы тіпті сіресіп кетіпті. Бір тығыз жұмыспен келе жатқан сияқты, не жұмыс екенін кім білсін.

Кедей болғанмен, Ұлберген үйін, ыдыс-аяғын, жамау-жасқаулы болғанмен киім-кешектерін кірсіз, таза ұстайтын еді. Сондықтан, оның қатықсыз қара шайының өзін Асқар майлы астан кем санамай, сүйсініп ішетін.

Кенжетай мен Асқар үйге кірсе – Ұлберген пешке от жағып жатыр екен. Шам жағылған жоқ, үй іші қара көлеңке.

– Апа!– деді Кенжетай есіктен кіре.

– Әу, құлыным! Тоңдың ба?

– Мен атты ағытып келейін, жылдам бір шай қойшы.

– Жарайды, сәулем.

Кенжетай далаға шыққанда,Асқар терге қарай барды.

– Бұл қай бала?– деді Ұлберген.

– Асқармын, апа!

– Ә... қалқам-ай, отыр, сәулем!

Асқар етігін тастап, сеңсеңмен астарлаған пальтосын шешіп, төрге барып отырды. Ұлберген самауырға су құйып, шоқ салды.

– Бүгін кәрәсін де бітіп еді,– деді Ұлберген, пұзыры жоқ үштік шамды жарыққа тосып, түбіне қарап,– Кенжетай кәрәсін әкелді ме екен, біліп келейінші.