Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Шайға қанғаннан кейін Кенжетай ат жегіп, екеуі елге беттеп көшемен тарта жөнелді. Ат тынығып қалған екен. Сүйегі пысық жылқы еді, қамшы салдырған жоқ.

– Өй!– деді Кенжетайға бір кезде Асқар иығынан тартып.

– Немене?

– Доңғалағыңның құрсауы түсіп қалды.

Кенжетай оң жағына қараса, доңғалақтан шығып кеткен құрсау екпінімен дөңгеленіп, арбамен бір қырындап жарысып барады екен.

– Қап!–деді Кенжетай,– ұстаға барамыз-ау, енді.

Кенжетай атты тоқтатқанда Асқар арбадан түсе жүгіріп, құрсауды алып келді.

Екеуі дүкен алдындағы діңгекке атты байлап ішіне кірсе: соққан темірдің, уілдеген көріктің дыбысымен ың-жың екен. Дүкенде Балтабек, қасында орта жасты, ұсташа киінген орыс.

Кенжетай доңғалақтың мұрындығын бұрап алып жатқан кезде орыс ұстаның кезі Асқарда болды.

«Мұны қайда көрдім?»–деп ойлады ұста.

Асқарға да ұста орыс таныс сықылданып еді, бірақ ол «кімсің?» деп сұрауды ерсі көрді.

Құрсаудың салынуы көп бөгеген жоқ.

– Сіздің фамилияңыз кім?–деді ұста орыс Асқарға, далаға бірге ере шығып.

– Досанов. Оны неге сұрадыңыз?

– Жай.

– Өз фамилияңыз кім?

– Кузнецов.

«Апыр-ау,– деп ойлады Асқар арбаға мініп, былай шыға бере,– жаңағы Кузнецов деген маған бір таныс адам сықылды, мен мұны қайда көрдім?»

Григорий Максимович Кузнецов 1880 жылы, Москвадағы электр заводында қызмет істейтін жұмыскер семьясында туды. Он жасынан заводта жұмысқа араласқан ол, 15-16 жасында Петербургте тұратын апа, жездесіне барды да, Путилов заводына жұмысқа орналасып, содан Москваға қайтпады.

1902 жылдан бастап ол социал-демократия кружогына орналасып, екі жылдан кейін: Россия социал-демократиялық жұмысшы партиясына мүше боп өтті. 1903 жылы РСДЖП-ның екінші съезі болып, бұрынғы социал-демократия: большевик, меньшевик боп екі жарылғанда, Григорий Максимович большевиктер жағында қалды.

1905 жылғы Петербургте болатын жұмысшылар көтерілісінде Кузнецов үкімет көзіне ерекше көрінгендердің біреуі боп, екі жыл Петропавловск крепостында абақтыда жатқаннан кейін, 1907 жылы Сібірге каторгіге айдалды... Сібірдің алыстағы тайгасында үш жыл тұрған Кузнецовқа, патша үкіметі Омскіге кеп тұруға ұлықсат етіп, 1910 жылы ол Омбы келді де, Ертіс өзеніндегі пароход пристанына жұмысқа кірді.

Кузнецов Омбыға келе, онда жасырын жұмыс істейтін большевиктермен танысып, пристань жұмысшыларының арасына революциялық үгіт таратты. Асқарды Кузнецовтың алғашқы көруі осы пристаньда. Сол жылы Асқардың стипендиядан басқа қаражаты болмай, стипендия күн көрісіне жетпей, оқуды тастағысы келмеген ол, басқа қызмет табылмаған соң, бір мезгіл пристаньға барып, к,ара жұмыс істейтін еді. Кейде, әсіресе, жексенбі күндері жұмыстан шаршаған Асқар, пристаньнан қайтпай, сонда қонып қалатын.

Пристаньда Асқардан басқа да жүмысшы қазақ кеп еді. Солардың ішінен Кузнецов Асқармен тез танысады. Бірақ Путилов заводында да: «оқушымыз... қаражат жоқ болған соң жұмысқа түстік» дейтіндердің арасынан провокаторлар шығып, одан Кузнецовтың аузы күйгендіктен, ол Асқарға тым құшақ ашпады, оны алыстан торлап, сырын шыжымдап тартты.

Асқардың өмірбаянын, оның халыққа пайдалы кісі болуға тырысып жүргенін Кузнецов білді. Сонда да, аптыға қоймай, өзінің кім екенін, атқарып жүрген саяси ісін оған жарияламады. Асқардың ыңғайына қарай бейімделіп, революция отын оның, кеудесіне ептеп жақпақ болды.

Бірақ ол арманына Кузнецов жете алмады. 1910 жылдың аяғында, қыс ішінде, тұрмысы ауыр тартқан пристань жұмысшылары забастовка жасамақ боп, бір күні жұмыс істемей отырып алды да, үкімет жұмысшылардың бұл қылығын Кузнецов пен тағы сондай білгілікті бірнеше адамдардан көріп, бәрін де тұтқынға алды.