Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Ұйқысы келмеген Асқар пальтодан бетін ашып жатып, біразға шейін құлағын көлдің жарына жұмсақ леппен ұрған әлсіз толқынға тікті. Терезенің түбіне екі-үш-ақ саржан жерде тұрған көлдің суының болмашы қимылы бұған түгел естілді.

Асқардың кеудесіндегі судай сапырылған ой толқыны ішіне сыймағанда, демін қаттырақ алып қала жаздап, біреу-міреу біліп қалар дегендей, өзін-өзі зорлады.

«Бұл қыз маған ұнады»,– деген қорытындыға тірелді Асқардың ойы біраздан соң.– Бірақ сөз салуға әлі жас. Бұл бақытты қыз. Өйткені, шаруалары кедей болғанмен, алтын асықтай ағалары бар. Мына екі ағасы бір қызды есіре алатын жігіттер. Оның үстіне мына бір жеңгесі де табылған адам екен. Қайын сіңлісін мұндай күткен жеңгені көрген жоқ ем...

«Бұл қыздың өмір сатысына басқан адымы әзірге дұрыс. Қазақтың қандай ақылды, көрікті қызы надан ауылда, ең жетілді дегенде тәуір күйеуге тиіп, өз қара басынан аса алмайтын, үй күңі болатын еді. Оқыған, әлеумет ісіне даярланған қазақ қызын әзірге езім көргем жоқ. Бірен-саран қалада тұрған байдың қыздары оқыса, олардың түпкі мақсаты: семья басы – ана болу. Қазақ кедейінен Европа ғылымын алып, әлеумет кісісі болған қызды өзім көргем жоқ...

«Мына қыз кедейдің қызы. Дер шағында оқуға түскен. Оқырлық жағдайы толық. Тұлғасында, мінезінде кісі боларлық белгілер бар. Олай болса түбінде бұдан әлеуметтік адам шығуында сөз жоқ. Олай болса менің бірінші міндетім: осы қыздың осы оқу жолын білім өмірінің жайлауына жеткізуге көмектесу.

«Екінші...– деген сөздің артынан Асқар біраз бөгелді. Ондағы айтайын дегені: «бұл қыз түбінде мендік болуға тиісті» деген сөз еді. Бұл сөзді айтуға бөгет болған себеп екеу: біреуі – «біреуге уәде қылып қойса қайтем?», екіншісі –«қыздың көңілі менің көңілімнен тура шыға қоярын кім біледі?»

«Біреуге уәде қылсын, қылмасын,– деді Асқар ойын қорытып,– мен мұны сүйдім. Олай болса, осы ойымды орындауға тиістімін!..»

«Тиістімін!»–дегенде Асқардың дыбысы шығып кетті.

Ол сасып қалды. «Үйдегілердің біреуі оянып қалды ма?» дегендей басын ақырын көтеріп қарап еді, ешкім оянған жоқ екен.

Ол аз отырды да, кезін Ботагөз жаққа аударды. Ботагөз көрпесін кеудесіне шейін ғана жауып, беті ашық, шалқасынан ұйқтап жатыр екен. Асқар құлағын тігіп еді, алған демі естілмеді. Оған Ботагөз дем алмастан ұйқтап жатқандай көрініп, кеуде жағына көзі түсіп еді, ішкі ақ көйлегінің, шеті көтеріліп-басылған кеудеден азғана қозғалып жатыр екен.

Қадала қараған Асқардың көзіне күңгірт жарықтан елестеген Ботагөз, күндізгісінен де сұлу сықылданып кетті. Оның ашық жатқан денесі Асқарға адам бейнелі ғып құйған нұр сықылданды.

5

Асқар таңертең кешірек тұрды.

– Шайға тұр!–деп Кенжетай оятпаса, ол ұйықтай беретін еді.

Асқар басын көтеріп, төңірегіне қараса, бұдан басқа үйдің іші түгел тұрып, төсек-орын жиналып, босағаға қайнаған ескілеу жез самауыр келіп тұр екен. Айбала жиналып, шыныаяқ жасап жатыр екен.

– Ұйқыны да сойдың, мырза!–деді Кенжетай, ашық тұрған есік алдында жуынып жатып.

– Ағай кетіп қалған ба?–деді Асқар Айбалаға.

– Еркем мен екеуінің шайын ертерек беріп ем, біреуінің сабағы, біреуінің ісі болғасын...

Айбала Асқарды алғашқы көргенде қымсынғанмен, бүгін кешегіден еркінірек сөйлесті. Адамның ішкі сезімінің айнасы көз. Сөздің жасырған сырын көз айтып бере алады. Палуан Шолақтың:

«...Сұлу қыз, жас келіншекке тиышсыздаумын. Жалғыз-ақ тал бойымда мінім сол-ақ!» – деген өлеңі Айбаланың есінде. Жас жігіттің қыз бен келіншекке қызығымпаз келетінін ол біледі. Алғаш көргенде Асқарды да Айбала әйелқұмардың бірі ме деп ойлап еді, сыр таратқыш көз ондай белгісін бермеді. Үкідей желкілдеп, гүлдей нұрланып келе жатқан Ботагөзге, Асқардың көзі қадалмауы Айбалаға тамаша көрінді.

«Әдепті жігіт екен» деген ой туды Айбалаға, «Еркемнің бағына осындай біреуі кез келсе...» деп ойлады ол.

«Қалың беріп пе едіңіз?» деген сұрауды Айбала шайға отырғанда Асқарға айтып қала жаздап, өзін-өзі тоқтатты.