Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Орысша киінген жігіт – Досанов Асқар еді. Оның әкесі Досан. Бурабай маңайындағы Шортан қаласының малын бағатын жатақ бола тұра, баласын школға жасынан сабаққа берді. Екі класты школды 16 жасында, 1907 жылы бітіріп, сол жылы күз, Асқар Омбының Учительская семинариясына түсті. Бірақ оны аяқтауға қаражаты болмай, 1911 жылы, соңғы класын бітірмей семинариядан шығып, Көкшетаудың ық жағында отыратын, Байсақалдың Итбайы деген болыстың аулына балаларын орысша оқытуға жалданады. Ауылға келгелі Кенжетаймен таныс болған ол, бүгін хат-мат бар ма екен деп, Кенжетайға еріп қалаға келген еді. Ботагөздің күнәсіз қараған дөңгелек қара көзінен Асқардың жүрегіне ұшқын шашырап түскендей, дір ете қалған сияқтанды...

Бозбалашылықтың мектебін өтеген Кенжетай, Асқардың бұл сезімін бетіндегі қан құбылысынан байқап қалды.

– Бұл бала менің қарындасым! – деді Кенжетай Acқардың сұрағысы келгенін біліп.

– Туған қарындасың ба?

– Туған. Орыс школінде оқиды.

– Солай ма?!

Қазақтың қызды біреуге бесікте атастырып қоятын әдеті бар. Сол әдет есіне түскен Асқар: «біреуге уәде қылып па едіңдер?» дей жаздап қалып, аузын жия қойды.

– Мен почтаға барып, хат-хабар болса әкелейін,– деді Кенжетай.

– Мен де бірге барайын.

Екеуі почтаға келсе, жөнді кісі жоқ екен. Решетканың ішінде отырған қыз бұлармен қалжыңдасып тұрып, бірсыпыра пакет, орысша газеттер және бірнеше журналдар берді.

– Не әңгіме бар екен? – деді Кенжетай почтадан шыға бере Асқарға орыс газетін ұсынып, – мынаны қарап жіберші!

Бурабай көлінің ығындағы кішкене қаланы сол көл атымен «Бурабай» дейді. Қала тастың, қарағайдың арасына салынғандықтан, кеп жерінде көше болмай, тастардың арасындағы алаптарды қуалап кетеді.

Көшедегі көп тастың біреуіне Кенжетай мен Асқар қатар отырып, газеттің іші-сыртын үңіліп қарай бастады.

Газеттің бірінші бетінде сауда-саттықтың жарнамалары басылған екен. Оған Асқар көп алданбай, ішкі бетін ашып, Балқан соғысының хабарларын оқыды.

– Мынасы қызық екен? – деді Асқар бір кезде дыбысын шығарып.

– Неменесі? – деді іші пыса бастаған Кенжетай.

– Түрік пен Балқан патшалықтары соғысып жатыр еді ғой, оны естіген шығарсың?

– Е, қайсысы жеңіпті?

– Жақында татулық жұмысын кеңесіп еді, қазір Түрікке қарсы бірігіп соғысқан Қаратаулық пен Болгария деген патшалықтар олжаға таласып, өзді-өзі қырылысқалы жатыр екен.

– Бірі өлсін де, бірі қалсын, оған менің не қимам қышыпты.

Асқардың ойы Кенжетайға Балқан соғысының себептерін, алдағы күнде соғыс боп кету қаупін түсіндіруге бір кетіп тұрды да, оқымаған жігіт, түсінбес деп айтпады.

– Тағы не бар екен? – деді Кенжетай.

– Қарайын.

Асқар кішірек келген қара көзін газеттің жалпақ бетіне жүгіртіп отыр еді, бір кезде жүгірген көз бір жеріне барып қадала қалды.

– Е, не бар екен? – деді Асқардың жүгірген көзін қуып отырған Кенжетай.

– Той болатын бопты.

– Не той?

– Романовтарға 300 жыл толыпты.

– Оларың кім?

– Осы күнгі Ресейдің патшасы.

– Несіне 300 жыл болыпты дедің?

– Бұдан 300 жыл бұрын, осы күнгі патшаның атасы Михаил Федорович 26 жасында таққа отырған.

– Біздің Итбай да 16 жасында болыс болды деп еді, о да жасында патша болған екен. Ал, енді, оның несін тойлайды?

– «Қазаншының еркі бар, қайдан құлақ шығарса».

– Біз де тойлаймыз ба?

– Тойлайсың! – деді, Асқар кекете күліп.

– Нақ біздің ауыл тойлай қоймас!

– Неге?

– Несіне тойлаймыз, патша сауырымыздан тісін бір алған емес.

– Е, саған ол не қылды? – деді Асқар сырын білгісі кеп.

– Менің әкемнің жас кезінде қонысымызды алып, елді бір шұбыртқан екен. Қазіргі біздің ауылдың отырған жерін тағы да алатын боп қағаз түсіпті. Енді қайда барарын ел білмей отыр.

– Солай болуға тиісті, – деді Асқар, Кенжетайды шабындыра түсейін деп, – жер қазнанікі. Қазына иесі – патша.