Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Ойбай-ау, енді, – деді Кенжетай ызаланып, – қазнанікі болғанда жұрт жел оба ма? Патшаның таптырған жері бар ма? Бағып отырған елі қайда мекендейді деп ол ойлай ма екен?

Асқар ызалы күлкімен тағы да мырс ете түсті.

– Осы Байсақал ауылының жеріне патшаның тырнағы тимейтін себебі не, сен білесің ғой?... Пайғамбар заманынан бері ата жерінен табанын әлі аударған жоқ.

– Ондағы себеп біреу-ақ...

– Немене?

– Ресейге қазақ бағынғанда, осы елден Орынбордағы Неплюев деген жанарал алдына барып, патшаға ант берген алпыс ақсақалдың біреуі Итбайдың атасы. Сонда оларға патша ақсүйектік даража беріп, солдат алмауға, жеріне тимеуге қағаз берген.

– Ә, солай де...

– Солай!...

3

Кенжетайдың ауылы Бурабайдан отыз шақырым жерде еді. Егер қалаға келе сала аулына қайтса, күнде жегілетін ат алпыс шақырымдық жүрісті ауырлайды.

Жәмшік тартуға екі-үш кедей бірігіп күштерін қосқан. Жегетіндері маңдайларына басқан жалғыз аттары.

Соның бірі Кенжетайдікі. Егер ол жалғыз көлігін арықтатып, жүргізбей тастаса, оның арты күн көріске кеп соқпақ, күрмеуге келмейтін қысқа жібін одан артық қысқартпақ.

Жәмшік жұмысымен осы ретте жүрген Кенжетай, газет хабарларын Асқардан біраз естігеннен кейін: – «Мен атты Балтабектікіне барып ағытайын», – деп орнынан түрегелді.

– Қашан қайтамыз? – деді Асқар.

– Төре-мөре кеп қалса, бүгін. Әйтпесе, ертең. Сен қайда барасың?

– Мен... – деп, Асқар азғана кідіріп, бірдемені қиял еткендей бөгеліп тұрды да, – көлді жағалап қайтам, – деді.

Екеуі орнынан тұрып екі жаққа кетті.

Асқардың туған жері Шортан қаласы дедік қой. Шортан қаласы Бурабай тауының оңтүстік жақ етегіндегі, Бурабайдың сексен келінің бірі – Шортандының жағасында. Көлдің желке жағынан жоталана көтерілген жүндес тау, қырқалана созылып барып, Бурабайдың ең биігі – Көкшемен тұтасып кетеді. Таудың биігінен бастап бұйралана өскен қарағай, қайыңы аралас ағаш етекке түсе кең жайылып, ұшы-қиырына көз жеткісіз қалың орман боп кетеді.

Осындай орасан сұлу табиғаттың құшағында туып, балалығын Шортандының түпсіз терең күмістей көліне сүңгумен, меруерттей құмына аунаумен, текшелі тастарына өрлеумен өткізген Асқар, ержеткен соң туған тауының сұлулығымен ғана қанағаттанбады. Ұшар басынан етекке шейін екі жақ қабырғасын табиғаттың өзі тіп-тік қиып түсірген, бұлттан бөрік киген, төбесі аспанмен астасқан, бар тауды бауырына алып, өзі соларды айнала қоршап, бәрінен басын асыра қарауыл болған Көкше Асқарды алыстан шақырды. Басын бұлтқа сұққан Көкшенің төбесіне ол сан рет шығып, алтын кесенің аясындағыдай сексен көліне сан рет сүйсіне қарады.

Көкшенің көлеміндегі сұлу жерден оның араламағаны болған жоқ. Бірақ не Көкше, не оның балапан таулары, не көлдері ешуақытта Асқарды тойғызған емес, оның тәтті дәмдері ешуақытта айныған емес. Омбыға оқуға барған жылдары да оның ойынан Көкше шыққан жоқ. Жазғы демалысты ол үнемі Көкше маңында өткізді. Қысқы демалыста он-он бес күнге босаса, неше күн атпен азаптанып, жол жүріп кеп, Көкшеге тым болмаса бір-екі қонып қайтатын еді. Көкшені ол анасындай сағынатын еді.

Сондай сұлулығына тоймайтын Көкшені Асқардың тағы да бір аралағысы кеп, Кенжетайдан бөлінгесін Бурабай келін жағалай Оқжетпеске қарай тартты.

Оқжетпестің етегіне келгенге шейін ол ешнәрсе ойлаған жоқ. Өзгені ойлау түгіл ,ол өзін-өзі ұмытып кетті. Оқжетпестің нақ етегіне кеп, төбесіне қарағанда бұл араға қалай кеп қалғанына, аяғы басын билеп, адастырмай көңілдегі жеріне қалай жеткізгеніне, екі кісі қатар жүргенде зорға сиятын көлдің жарындағы жолдан суға қалай құлап кетпегеніне Асқар таңқалды.